ŞANS Şehirde yaşayan bir kuklacı, aktör ve heykeltıraş olan Meraj Alam, “Sanatın modası geçiyor diye kukladan vazgeçemem” diyor. Alam, hızla küçülen bir izleyici kitlesine rağmen, cansız nesnelerin ipliklerini çekerek bir zamanlar ünlü olan hikaye dokuma sanatına oldukça mutlu bir şekilde sarılıyor.
Pradeep Nath Tripathi (solda) ve KK Rai bir gösteriden sonra sopalı kuklalarla. (HT fotoğrafı)
Ancak pek çoğu, onun geleneksel bilgi-eğlence kaynağına duyduğu coşkuyu paylaşmıyor. Alam, asıl sorunun kukla sanatını ticarileştirme fırsatlarının olmaması olduğunu açıklıyor. Urduca aynı yokuştan aşağı kaydı. Önce insanlar onu öğrenmeyi bıraktı ve sonra trend dışına çıktı. Filmler ve şarkılar da Urduca kullanımını yavaş yavaş azalttı. Benzer şekilde, bugün insanlar kuklacılık için bir müjdeciyi oynamak için motivasyon bulamıyor çünkü bunun için çok az para var,” diye açıkladı Alam.
Başlangıcını hatırlatan Alam, “1997’de Bhartendu Natya Akademi’de öğrenciyken kuklaya ilgi duymaya başladım. Profesörlerimizin bize tiyatronun bileşik bir sanat formu olduğunu söylediğini hatırlıyorum – müzik, dans, şiir, resim, heykel, drama ve çok daha fazlasını içerebilir. Tiyatronun heykelle ne ilgisi olduğunu hep merak etmişimdir. Kukla gösterisiyle buluşmam işte o zaman başladı.”
Amitabh Bachchan’daki Gulabo Sitabo’da rol alan Alam, Uttar Pradesh’te kuklacılığın parlak günlerinin izini sürdü ve şunları belirtti: “Sanat formunun popülaritesi o kadar yüksekti ki, bir zamanlar Putli Mohalla adında bir yer vardı – nüfusun baskın olduğu bir koloni. Faizabad’dan sadece birkaç kilometre uzaklıkta, tahta oyuncak bebek ve kukla imalatı yapan ailelerin sayısı. Ancak, devletin artık sadece bir avuç gönülsüz kuklacı var. Onlar da sadece hobi olarak sanat yapıyorlar.”
Gulabo-Sitabo tarzı kukla gösterisi: Lucknow’un dünyaya hediyesi
Eyaletin kültürel tarihi kuklaya yapılan atıflarla doluyken, Awadh’ın son kralı Wajid Ali Shah’ın sarayında sanatın bir alt türü ortaya çıktı. Mahkemesinde, iki kadın kukla karakter – Gulabo ve Sitabo – şakalaşarak zamanın sosyal sorunları hakkında hikayeler anlatmak için kullanıldı. Bu Gulabo-Sitabo tarzı el kuklası Lucknow’u her zaman büyülemiştir.
Bu tür kuklacılık için, kuklalar kağıt hamurundan veya kumaştan yapılmış ve parlak renkler giydirilmiştir. Bu tür eğlenceler eskiden sokak köşelerinde ve insanların gruplar halinde oturup seyrettikleri yerlerin merkezlerinde yapılırdı. Çubuk kukla tarzında uzmanlaşmış 57 yaşındaki bir kuklacı olan Pradeep Nath Tripathi, “En çok 70’ler ve 80’lerde yaygındı” dedi.
“Geleneksel kukla biçimleri 90’larda kaybolmaya başladı.” Chowk sakini olan Tripathi, kuklacıların sokaklarda gösterilerini izleyerek büyüdüğünü hatırlıyor. “Gelip para ve sadaka dilenirlerdi. Bazen izleyicilerden tahıl ve bakliyat aldılar” diye hatırlattı.
Gösteri sırasında kuklacılara genellikle bir dholak ve bir manjira eşlik ederdi. Lucknow’da, bu kuklacılar festivaller sırasında kasabadan kasabaya seyahat ederek yerel halk için performans sergilediler. Bununla birlikte, zamanla ve diğer görsel eğlence ve medya biçimlerinin ortaya çıkmasıyla, kukla, bir eğlence biçimi olarak büyük ölçüde ortadan kalktı. Tripathi, “Günümüzde insanlar ünlü olmak için sahnede veya kamera önünde olmaya daha çok çekilirken, kuklacılık çoğunlukla perde arkasında gerçekleştirilen bir sanattır.” Dedi.
Kariyerine Doordarshan’da kolaylaştırıcı olarak kuklacı olarak başladı ve ardından Hindistan Hükümeti’nden iki yıl kukla eğitimi almak için burs aldı. Ona göre, insanlar sanatı takdir ediyor ve UP ve Hindistan dışında da kukla gösterileri ve kongreler düzenliyor. “Delhi’de performans sergiledim ve burada ödeme aldık. €75.000-to- €45 dakikalık bir gösteri için 90.000. Öte yandan, UP’de daha fazlasını elde edemezsiniz. €20.000. Takımdaki her kişiye adil bir şekilde ödeme yapıldığında €1.500 ve yılda neredeyse iki gösteri yok, nasıl kariyer yapacaklar,” diye sordu Tripathi. Devlet Kültür Bakanlığı’nın kuklacılar için fon sağlayamadığını, ancak Bilgi Departmanı tarafından yeterli olmasa da bazı fırsatlar sağlandığını söylüyor.
Pradeep Nath Tripathi (solda) ve KK Rai bir gösteriden sonra sopalı kuklalarla. (HT fotoğrafı)
Ancak pek çoğu, onun geleneksel bilgi-eğlence kaynağına duyduğu coşkuyu paylaşmıyor. Alam, asıl sorunun kukla sanatını ticarileştirme fırsatlarının olmaması olduğunu açıklıyor. Urduca aynı yokuştan aşağı kaydı. Önce insanlar onu öğrenmeyi bıraktı ve sonra trend dışına çıktı. Filmler ve şarkılar da Urduca kullanımını yavaş yavaş azalttı. Benzer şekilde, bugün insanlar kuklacılık için bir müjdeciyi oynamak için motivasyon bulamıyor çünkü bunun için çok az para var,” diye açıkladı Alam.
Başlangıcını hatırlatan Alam, “1997’de Bhartendu Natya Akademi’de öğrenciyken kuklaya ilgi duymaya başladım. Profesörlerimizin bize tiyatronun bileşik bir sanat formu olduğunu söylediğini hatırlıyorum – müzik, dans, şiir, resim, heykel, drama ve çok daha fazlasını içerebilir. Tiyatronun heykelle ne ilgisi olduğunu hep merak etmişimdir. Kukla gösterisiyle buluşmam işte o zaman başladı.”
Amitabh Bachchan’daki Gulabo Sitabo’da rol alan Alam, Uttar Pradesh’te kuklacılığın parlak günlerinin izini sürdü ve şunları belirtti: “Sanat formunun popülaritesi o kadar yüksekti ki, bir zamanlar Putli Mohalla adında bir yer vardı – nüfusun baskın olduğu bir koloni. Faizabad’dan sadece birkaç kilometre uzaklıkta, tahta oyuncak bebek ve kukla imalatı yapan ailelerin sayısı. Ancak, devletin artık sadece bir avuç gönülsüz kuklacı var. Onlar da sadece hobi olarak sanat yapıyorlar.”
Gulabo-Sitabo tarzı kukla gösterisi: Lucknow’un dünyaya hediyesi
Eyaletin kültürel tarihi kuklaya yapılan atıflarla doluyken, Awadh’ın son kralı Wajid Ali Shah’ın sarayında sanatın bir alt türü ortaya çıktı. Mahkemesinde, iki kadın kukla karakter – Gulabo ve Sitabo – şakalaşarak zamanın sosyal sorunları hakkında hikayeler anlatmak için kullanıldı. Bu Gulabo-Sitabo tarzı el kuklası Lucknow’u her zaman büyülemiştir.
Bu tür kuklacılık için, kuklalar kağıt hamurundan veya kumaştan yapılmış ve parlak renkler giydirilmiştir. Bu tür eğlenceler eskiden sokak köşelerinde ve insanların gruplar halinde oturup seyrettikleri yerlerin merkezlerinde yapılırdı. Çubuk kukla tarzında uzmanlaşmış 57 yaşındaki bir kuklacı olan Pradeep Nath Tripathi, “En çok 70’ler ve 80’lerde yaygındı” dedi.
“Geleneksel kukla biçimleri 90’larda kaybolmaya başladı.” Chowk sakini olan Tripathi, kuklacıların sokaklarda gösterilerini izleyerek büyüdüğünü hatırlıyor. “Gelip para ve sadaka dilenirlerdi. Bazen izleyicilerden tahıl ve bakliyat aldılar” diye hatırlattı.
Gösteri sırasında kuklacılara genellikle bir dholak ve bir manjira eşlik ederdi. Lucknow’da, bu kuklacılar festivaller sırasında kasabadan kasabaya seyahat ederek yerel halk için performans sergilediler. Bununla birlikte, zamanla ve diğer görsel eğlence ve medya biçimlerinin ortaya çıkmasıyla, kukla, bir eğlence biçimi olarak büyük ölçüde ortadan kalktı. Tripathi, “Günümüzde insanlar ünlü olmak için sahnede veya kamera önünde olmaya daha çok çekilirken, kuklacılık çoğunlukla perde arkasında gerçekleştirilen bir sanattır.” Dedi.
Kariyerine Doordarshan’da kolaylaştırıcı olarak kuklacı olarak başladı ve ardından Hindistan Hükümeti’nden iki yıl kukla eğitimi almak için burs aldı. Ona göre, insanlar sanatı takdir ediyor ve UP ve Hindistan dışında da kukla gösterileri ve kongreler düzenliyor. “Delhi’de performans sergiledim ve burada ödeme aldık. €75.000-to- €45 dakikalık bir gösteri için 90.000. Öte yandan, UP’de daha fazlasını elde edemezsiniz. €20.000. Takımdaki her kişiye adil bir şekilde ödeme yapıldığında €1.500 ve yılda neredeyse iki gösteri yok, nasıl kariyer yapacaklar,” diye sordu Tripathi. Devlet Kültür Bakanlığı’nın kuklacılar için fon sağlayamadığını, ancak Bilgi Departmanı tarafından yeterli olmasa da bazı fırsatlar sağlandığını söylüyor.